به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ کتاب «واقع‌گرایی اسلامی به مثابه نظریه فیلم؛ مرتضی آوینی و نظریه فیلم» نوشته محمدعلی طائی با پیشگفتاری از لئوناردو کوارزیما به تازگی منتشر شده است.
 
در ابتدا نویسنده پیش از هرچیز، در این چارچوب به مکانی که نخستین بار مباحث پژوهش حاضر در آنجا طرح شده و مورد بحث قرار گرفته است می‌پردازد. در ابتدا، این پژوهش به صورت پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد رشته «سینما، تلویزیون و تولید چندرسانه‌ای» در دانشگاه بولونیا آغاز شد. سهم محمدعلی طائی در کتابی که خواننده هم‌اکنون در دست دارد مهم و ارزشمند است.

این پژوهش فعالیت نظری و انتقادی سینماگر ایرانی، مرتضی آوینی، را به جامعه علمی ایتالیا شناسانده است و با فعال کردن شبکه‌ای از روابط و همچنین با ساختن روش این گفت‌وگو دریافت و فهم وی از سینما و به‌ویژه سینمای مستند را با نظریه‌های کلاسیک سینما (کراکاوئر، بازن، میتری) و نظریه‌های معاصر آن (دادلی اندرو، دیوید بوردول، کریستین تامپسن)، روبه‌رو کرده است. تازگی ایده‌های مولف ایرانی به این شبکه صورتی نسبی نداده و بالعکس، آن را قوت بخشیده است.

مرتضی آوینی مستندساز است، او در تماس بسیار نزدیک با «واقعیت» کار می‌کند و هم‌زمان، یکی از ثابت‌قدم‌ترین و بدیع‌ترین منتقدان مفهوم کلی «واقعیت سینمایی» است. دریافت او نزد ما وابستگی تنگاتنگی با فرهنگ و تفکر ایرانی دارد. براساس همین ویژگی‌، کار او در مرتبه‌ای قرار می‌گیرد که می‌تواند دربافتاری بزرگ‌تر و در همان چارچوب «غربی»، که بسیاری از نظریه‌های سینما در آن شکل گرفته و توسعه یافته‌اند، به‌عنوان نقطه فعال مواجهه و اتصالی کارآمد عمل کند. این «دیدگاه‌های مخالف» از منبع توسعه شناخت و غنای فعالیتِ انجام شده پرده برمی‌دارند.

پیش از هرچیز، کارکرد بررسی و مطالعه محمدعلی طائی نظام‌مند کردن و عمق بخشیدن به تفکر این سینماگر است، اما، همان‌طور که گفته شد، در جهت ایجاد رابطه با دیگر گفتمان‌های سینمایی و دیگر تجربه‌های تاریخی نیز کارکردی ارزشمند دارد. از این میان، می‌توان به سینمای ایتالیا و، پیش از هرچیز، نئورئالیسم ایتالیا اشاره کرد، وجوهی که توجه به علاقه‌مندی خواننده ایتالیایی را در نخستین نسخه این کار جلب کرد. امید است در آنجا که خاص بودن و تازگی منابع در مقام احیای فرهنگ‌ها (با حفظ سیمای هرکدام و در تماس با یکدیگر) می‌تواند به عنوان عامل باروری عمل کند، این کتاب می‌تواند در مسیر قوت بخشیدن به شناخت متقابل میان فرهنگ سینمایی ایتالیا، «غرب» و ایران، پیشگام باشد.
 
در تاریخ نظریه فیلم جای نظریه‌پردازان خاورمیانه خالی است. ما نیز، که به این بخش از جهان تعلق داریم، چیز زیادی از آنها نمی‌دانیم. در این میان، تاریخِ نظریه فیلم در ایران از این حیث مهم است که قدمت سینما در این کشور با بسیاری از کشورهای مهم این عرصه قابل مقایسه است. یکی از نظریه‌پردازانی که در این راستا مهم و تأثیرگذار بوده سیدمرتضی آوینی، مستندساز جنگ است. این کتاب محصول حدود شش سال تأمل در ایران و ایتالیا در باب نظریه‌های فیلم، جهان و آرای این نظریه‌پرداز است.

کتاب در چهار فصل اصلی با عناوین نگاهی شتاب‌زده به بخشی از فرهنگ سینمای ایران، مرتضی آوینی و ماهیت سینما، مرتضی آوینی و واقعیت سینمایی و مرتضی آوینی و نقد فیلم سامان یافته است.
 
در فصل اول، با عنوان «نگاهی شتاب‌زده به بخشی از فرهنگ سینمایی ایران (1960 ـ 1990)» به‌اختصار به بررسی زمینه فرهنگی و تاریخی آرای سینمایی آوینی پرداخته شده است. این اختصار به آن سبب است که نویسنده نخست، تخصصی در زمینه تاریخ سینما و فرهنگ سینمایی ایران نداشته و دوم آنکه، در حوزه تاریخ سینما، فرهنگ سینمایی و تاریخ تلویزیون ایران جای خالی پژوهش‌های روشمند به‌وضوح دیده می‌شود.

آوینی در آثار نوشتاری خویش همواره بر ضرورت شناخت «ماهیت سینما» تأکید می‌کند. در فصل دوم به دیدگاه آوینی درباره ماهیت سینما و «رابطه فرم و محتوای فیلم» پرداخته‌ شده است. همچنین، در این فصل و فصل بعدی تلاش شده تا در کنار تحلیل و تشریح دیدگاه آوینی میان او و نظریه‌پردازانی نظیر کراکاوئر، میتری، بوردول و غیره گفت‌وگویی برقرار شود.

فصل سوم به موضوعی می‌پردازد که آن را بیش از هر موضوع دیگری از آنِ آوینی و وجه تمایز آرای او با دیگر نظریه‌پردازانِ مورد بررسی قرار می‌دهد. در این بخش به بررسی دیدگاه آوینی درباره «واقعیت در سینما» پرداخته شده است.

آوینی محتواگرایی در نقد فیلم را نمی‌پذیرد. با توجه به متداول بودن این‌گونه نقدها در ایران، فصل آخر را به بررسی «روش‌شناسی نقد فیلم از نگاه آوینی» اختصاص داده است.

در بخشی از کتاب از زبان نویسنده می‌خوانیم: «برخی دوستان نام کتاب را مبهم و مشکل‌آفرین تلقی کردند؛ از این‌رو باید درباره آن توضیحاتی بدهم. حقیقت آن است که ترکیب «واقع‌گرایی اسلامی» خالی از مسامحه نیست، اما این بهترین انتخاب من بود. با این نام نخواسته‌ام تا با تقلیل‌گرایی ادعا کنم که قطعاً دیدگاه اسلام در باب واقعیت یک چیز است یا مشی فلسفی قرآن را به برخی اصطلاحات محدود کنم، بلکه با این نام تنها و تنها خواسته‌ام نشان دهم دیدگاه خاص آوینی به واقعیت و واقع‌گرایی از برخی دیدگاه‌های فلسفی موجود در فرهنگ اسلامی و جهان اسلام نشئت گرفته است و در این سنت فکری می‌گنجد؛ یعنی سیدمرتضی آوینی به آن ایده‌ها به‌مثابه یک نظریه فیلم نگریسته و در حوزه سینما نتایجی از آنها استخراج کرده است.»

 کتاب «واقع‌گرایی اسلامی به مثابه نظریه فیلم؛ مرتضی آوینی و نظریه فیلم» نوشته محمدعلی طائی با پیشگفتاری از لئوناردو کوارزیما با شمارگان هزار نسخه در 102 صفحه به بهای 85 هزار ریال توسط انتشارات علمی فرهنگی روانه بازار نشر شده است.